Burgerschapsonderwijs op het JvO

Je hoort vaak dat er al heel veel aan burgerschap werd gedaan op scholen. Kijkend naar de burgerschapsopdracht voor het VO vanuit de nieuwe wet burgerschapsonderwijs; welke positieve ontwikkelingen heeft dit jullie gebracht in de ontwikkeling van jullie burgerschapsonderwijs bekeken vanuit het perspectief van de leerlingen?

Heel veel scholen doen inderdaad al van alles aan burgerschap. Maar door de nieuwe wet worden scholen gestimuleerd om eerst een goed na te gaan wát er eigenlijk binnen de school gebeurt op het gebied van burgerschap. Dit hebben wij gedaan door zowel voor de algemene zaken die we doen bv projectweken, een actieve GSA, een bezoek aan kamp Amersfoort etc, op een rijtje te zetten wat we al doen. En ook voor alle vakken te inventariseren wat er binnen de vakken gebeurt aan burgerschap. Als kapstok hebben we hiervoor de burgerschapsvaardigheden gebruikt, die bv overzichtelijk naast elkaar staan op de poster van de VO-raad. Zo konden we goed zien waar er nog eventuele blinde vlekken zaten. Deze inventarisatie bracht ons al heel wat: we waardeerden wat er al is! En dat past natuurlijk heel mooi in het waarderend perspectief dat we ook binnen de Onderwijsgroep een warm hart toe dragen. Door de inventarisatie konden we ook snel analyseren waar we nog meer van willen: bijvoorbeeld leerlingen die echt participeren in de maatschappij en hiervoor ook daadwerkelijk de school uitgaan. Daar gaan we dus nieuwe burgerschapsactiviteiten omheen bedenken. En het werd ook duidelijk dat we in sommige jaarlagen veel meer doen dan in andere jaren. Ook daar gaan we beter naar kijken. Misschien kun je wel zeggen dat we voor de inventarisatie onbewust bekwaam waren en nu langzaam steeds meer bewust bekwaam. Dat vind ik een mooie ontwikkeling, want zo hebben we de opdracht vanuit het ministerie steeds scherper in beeld en kunnen we eventuele nieuwe initiatieven naast onze nieuwe burgerschapsmeetlat leggen.

Samenhang en bestendigheid (o.a. doorlopende leerlijn) zijn belangrijke aspecten. Waar ben je trots op wat jullie hierin al hebben kunnen neerzetten binnen het JvO? Waar lukt dit al goed en waar is dit nog een stuk lastiger om te realiseren? Welke tips heb je voor andere scholen binnen de Onderwijsgroep vanuit de ervaringen tot nu toe?

Waar het al goed lukt: vaste activiteiten die al in de jaaragenda staan en die echt door een sectie of werkgroep gedragen worden. Bijvoorbeeld onze projectweken. Die staan echt als een huis en na onze inventarisatie blijkt ook dat we in een week ontzettend veel burgerschapsvaardigheden trainen. Wat nog beter kan:  een meer gestroomlijnd programma ontwikkelen waarbij alle burgerschapsvaardigheden aan bod komen en dat programma ook echt goed evalueren. Het is best lastig om bijvoorbeeld attitudes van leerlingen te meten. Dus hoe kom je erachter of een leerling echt anders naar een bepaald maatschappelijk onderwerp is komen te kijken na een interventie zoals een projectweek? Zonder dat je leerlingen steeds overlaadt met vragenlijsten of enquêtes. En met stroomlijnen bedoel ik dan activiteiten die passen binnen de door ons gekozen hoofdthema’s: democratie, diversiteit en participatie en met concrete leerdoelen eraan gekoppeld. Wat ook nog een uitdaging is: binnen elke school heb je actieve leerlingen die bijna overal aan mee lijken te doen en deze leerlingen krijgen zeer waarschijnlijk hun portie burgerschap wel binnen. Maar de leerlingen die minder aangehaakt zijn en niet uit zichzelf in een leerlingenraad of debatteam stappen, krijgen die ook genoeg burgerschap? Dat is de vraag die wij onszelf steeds stellen. Wij hebben hiervoor een fictief karakter bedacht genaamd Kevin. Kevin is een heel doorsneeleerling. En dan zeggen we dus echt tegen elkaar: ‘wat merkt Kevin hiervan’?

Quote ouder JvO

“Qua cultuur is t JvO wel een erg mooi schoolvoorbeeld, op t JvO mag een kind zijn wie hij is, paars haar, bi, trans, kledingstijl, het doet er niet toe”.

 Als tip: richt echt een werkgroep burgerschap op. Met deze werkgroep hebben wij eerst de visie en de missie vastgelegd. Zo hadden we een mooi kader waar we allemaal achter stonden. Daarnaast hebben we binnen school een burgerschapscoordinator. Dit is fijn omdat we een duidelijk aanspreekpunt hebben en iemand die zich echt verantwoordelijk voelt voor burgerschap. Ook is burgerschap een portefeuille van een van de conrectoren. Samen met de burgerschapcoördinator bepaalt deze het beleid en zetten ze de grote lijnen uit. Zo kan burgerschap nooit een ondergeschoven kindje worden.

Monitoring- en evaluatie lijken best ingewikkeld als het op burgerschapsonderwijs aankomt.
Hoe pakken jullie dit aan binnen het JvO?  

Dit is voor ons ook nog een uitdaging. Maar wat al hielp is dat we hiervoor een aparte kolom hebben opgenomen in onze inventarisatie, zo konden we er niet meer omheen. Dus bij de inventarisatie van de algemene zaken die burgerschap raken hebben we al wat preciezer gekeken ‘hoe meten we bijvoorbeeld een attitude of hoe meten we of de activiteit succesvol was’. En soms kan dat simpel en moet je niet te moeilijk denken. Een activiteitendag klas 2 waarbij leerlingen veel moeten samenwerken en creatief moeten denken kan bijvoorbeeld ook kort door de mentoren worden gemonitord. Zij lopen toch al de hele dag mee en als zij na afloop de dag nabespreken en vastleggen wat werkte en wat misschien beter kan, heb je al een mooie evaluatie te pakken. En als je echt concrete leerdoelen koppelt aan activiteiten is het ook makkelijker om te meten of je bereikt wat je wil bereiken. Daarnaast bleek bij de inventarisatie binnen de vakken dat collega’s al op heel verschillende wijzen evalueren. Soms in de bekende toetsvorm, maar ook in presentaties, onderwijsleergesprekken, reflectieverslagen of formulieren, er kwam van alles voorbij. We worden hier nog verder in geholpen door Bram van Common Ground, maar we stellen onszelf wel als doel om 2/3 keer per jaar met de werkgroep te gaan kijken of we goed op koers liggen en of er zo nodig aangepast moet worden. Uiteraard leggen we dit ook weer vast zodat we echt kunnen terugkijken en kunnen bepalen of we qua burgerschap op de goede lijn zitten en dichtbij onze thema’s en leerdoelen blijven. Het borgen en evalueren moet gewoon een vast onderdeel van ons repertoire worden en daar zullen we elkaar scherp op moeten houden.

Quote rector Cees van Lent

“We hopen leerlingen ertoe te brengen zich niet cynisch af te wenden maar om betrokken(er) te worden op de maatschappij, en zo vanuit hun eigen vrijheid de vrijheid van anderen (vrijheid in de ruimste zin van het woord) te helpen vergroten”.